Augustus: poelen, een opkikker voor het landschap - Regionaal Landschap Rivierenland

Schatkamers vol leven waar je heerlijk bij kan wegdromen

Wat maakt poelen zo bijzonder voor de natuur? Het antwoord zit 'm in de biodiversiteit. Poelen bieden onderdak aan heel wat waterplanten en -dieren. Zo spelen kikkers en libellen verstoppertje tussen de planten, terwijl riet en gele lis het decor verzorgen, zuurstof leveren en een afzetplaats zijn voor eitjes van de waterdiertjes. Op die manier draagt iedereen bij aan dit levendige ecosysteem! Bovendien zijn poelen niet alleen waardevolle minibiotopen, maar ook plekjes waar je als mens heerlijk bij kan wegdromen.

Wat is een poel?

Een poel is een kleine, ondiepe waterpartij met glooiende oevers en weinig of geen stroming. Doordat het water ondiep is, geraakt er zonlicht tot op de bodem. Daardoor kunnen er waterplanten groeien en warmt het water snel op. Dat is gunstig voor de ontwikkeling van amfibieën. Poelen vind je op plaatsen waar de bodem van nature nat is door grondwater of samenvloeiend regenwater.

Verschil met een tuinvijver en een wadi

Een tuinvijver, een wadi en een poel hebben slechts twee zaken gemeen: ze zijn gevuld met water en werden meestal gegraven.

Een wadi vult zich enkel tijdelijk met regenwater. Zo kan je op je eigen perceel water de kans geven om geleidelijk in de grond te infiltreren.

Een poel komt alleen voor op plaatsen waar het van nature nat is, daarom is er geen vijverfolie nodig. In tegenstelling tot in poelen worden in tuinvijvers ook vissen uitgezet of waterplanten geplant. Al het leven in een poel daarentegen ontstaat spontaan.

Een bron van biodiversiteit

Poelen herbergen op termijn een schat aan biodiversiteit. Denk maar aan verschillende soorten amfibieën zoals salamanders, kikkers en padden. Als je wat beter kijkt, merk je ook heel wat kleinere bewoners op: schrijvertjes, ruggenzwemmers, duikerwantsen, kokerjuffers, poelslakken en libellen. Daarnaast herbergt een poel ook heel wat fascinerende waterplanten zoals: waterlelie, waterranonkel, fonteinkruid, gele lis en riet.

Een poel aanleggen

Als je de aanleg van een poel overweegt, neem je best contact op met je regionaal landschap. Wij plannen een terreinbezoek, nemen een bodemstaal en meten de grondwaterstand op wanneer de poel een landschappelijke- of biodiversiteitsmeerwaarde heeft. Indien deze gunstig zijn, maken we samen de vergunningsaanvraag en de terreinplannen op en zorgen daarna voor een professionele aannemer om de werken uit te voeren.

Opgelet heel wat gemeenten voorzien een financiële tussenkomst. Vraag dit even na aan de milieudienst. Als regionaal landschap geven wij ook subsidies voor de aanleg of het herstel van een poel, maar dan moet deze een natuur- of landschapswaarde hebben.

Na de aanleg

Na verloop van tijd verlandt de poel. Die verlanding ga je tegen door regelmatig slib, afgestorven plantenresten en overdadige plantengroei te verwijderen. Als je waterplanten meer dan de helft van de poeloppervlakte innemen, moet je in actie schieten. De werkzaamheden in en rond een poel kunnen het beste plaatsvinden in de vroege herfst (september- oktober)

Het is niet nodig om planten en dieren uit te zetten. Padden, kikkers, libellen, … vinden vanzelf hun weg naar de poel. Plant nooit exotische planten in je poel. En ook vissen, schildpadden, uitheemse amfibieën, tamme eenden en ganzen horen niet in een poel thuis. Ze verstoren het natuurlijke leven in de poel en verhinderen dat het een kans krijgt.

Onderhoudstips

• Hou rond de poel een zone van 5m struikvrij (evt. enkele struiken aan de O-kant) en een zone van 15m boomvrij (vooral N- en W-kant).
• Maai de randen van een poel gedeeltelijk, zodat de zon in het voorjaar op het water kan schijnen. Laat een kwart van de vegetatie staan zodat amfibieën een plek hebben om het water te verlaten. Daarmee biedt je diverse insecten een plek om te overwinteren.
• Voer afgestorven plantenmateriaal pas op het einde van de winter af
• Verwijder om de 3 à 5 jaar een deel van het slib op de poelbodem
• Gebruik geen bestrijdingsmiddelen
• Laat geen meststoffen in de poel komen

Poelen, door de eeuwen heen

Poelen van vroeger: mystiek en drinkwatervoorziening
Lang voordat we het fenomeen 'selfies' kenden, gaven poelen al een reflectie van de schoonheid om ons heen. In de oudheid werden poelen vaak als mystiek en heilig beschouwd en de weerspiegeling van de maan en sterren erin werd vereerd als magisch. Poelen waren een bron van drinkwater voor vee en reizigers. In de middeleeuwen vonden poelen hun plaats in de folklore, waar ze vaak werden geassocieerd met waterfeeën en draken. De verbinding tussen poelen en legendes leeft voort in vele volksverhalen die ons tot op de dag van vandaag betoveren. De moderne tijd bracht veranderingen met zich mee. De industriële revolutie maakte poelen tot populair object voor impressionistische schilders en romantische dichters. Maar helaas verloren veel poelen hun pracht en waarde door verontreiniging van landbouwactiviteiten. Gelukkig kwam er later in de 20e eeuw meer aandacht voor natuurbehoud en herstel, waardoor poelen een welverdiende comeback maakten.

Poelen van nu: biodiversiteit en beleving
Als het aankomt op biodiversiteit, zijn poelen kleine schatkamers van leven. Van kikkers die vrolijk kwaken tot libellen die als helikopterpiloten boven het wateroppervlak hangen. Poelen trekken allerlei dieren aan die afhankelijk zijn van water om te overleven. Planten zoals de gele lis en de waterlelie vormen een schilderachtig decor, terwijl talloze insecten en micro-organismen een complex web van samenwerking vormen. Bovendien zijn poelen vandaag een soort natuurlijke spa's waar we onze zorgen even in kunnen laten wegdrijven.

Klaar om te duiken in de wereld van poelen? Creëer je eigen stukje natuurlijke schoonheid, bevorder de biodiversiteit, en geef een groenblauwe knipoog naar de geschiedenis.
Poelen, parels in het landschap

Wist je dat er in onze poelen 4 soorten watersalamanders voorkomen?

Lees in dit artikel hoe Regionaal Landschap Brabantse Kouters maatregelen treft voor het behoud van de kamsalamander.
Als je salamanders in je poel aantreft duidt dit op een goede waterkwaliteit. Het is echter belangrijk dat je in de nabije omgeving van een poel ook kleine landschapselementen aantreft als biotoop voor salamnders en andere afibieën.

Alpenwatersalamander

De alpenwatersalamander (10 cm) heeft een met roodoranje, ongevlekte buik. Het is de algemeenste salamandersoort in Vlaanderen.

Kamsalamander

De kamsalamander is de grootste inheemse watersalamander (tot 18 cm). Mannetjes lijken in de paartijd met hun hoge, gekartelde rugkam wel een heus waterdraakje.

Vinpootsalamander

De vinpootsalamander is de kleinste inheemse watersalamander (8 cm). Mannetjes zijn in de paartijd erg opvallend door hun draadstaartje en zwemvoetjes.

Kleine watersalamander

De kleine watersalamander (11 cm) valt op door de donkere stippen op flanken en staart. In gevangenschap kan hij meer dan 25 jaar oud worden.

Dit artikel is onderdeel van de campagne "Ontdek jouw #regionalelandschatten".

In elk regionaal landschap valt er heel wat te beleven én wordt er druk gewerkt aan het beheer van het landschap. Elk Landschap is als het ware een schatkist.

De Regionale Landschappen nemen je in 2023 mee op ontdekkingstocht doorheen Vlaanderen en de werking van de organisatie. Je krijgt maandelijkse tips van onschatbare waarde zoals informatie van toffe activiteiten tot praktische kennis in en over onze prachtige landschappen.

Ontdek jouw #regionalelandschatten